Brandveiligheid in de Zorg
Voor wie is dit artikel?
Dit artikel is bedoeld voor facilitaire leidinggevenden en beleidsmakers in de zorg, zoals ziekenhuizen, verpleegtehuizen. Er wordt veel informatie verstrekt. De geschatte leestijd is 15 minuten. Door de onderwerpen uit te klappen kun je de onderliggende informatie vinden.
Doel van dit artikel
Brandveiligheid in zorginstellingen is van levensbelang. Met kwetsbare bewoners die vaak niet zelfstandig kunnen vluchten, zijn de eisen aan brandpreventie, detectie en evacuatie strenger dan in reguliere gebouwen. Dit overzicht behandelt veel aspecten van brandveiligheid in de zorg, van wettelijke verplichtingen tot praktische implementatie.
In dit artikel leest u welke regelgeving geldt na de wijzigingen van de Bbl, welke maatregelen verplicht zijn en hoe u als zorginstelling optimaal brandveilig wordt – en blijft.
Zorginstellingen zoals verpleeghuizen, ziekenhuizen, verzorgingshuizen en instellingen voor gehandicaptenzorg vormen een unieke uitdaging op het gebied van brandveiligheid. De bewoners en patiënten zijn vaak niet of slechts beperkt zelfredzaam, waardoor snelle evacuatie niet altijd mogelijk is. Deze verminderde zelfredzaamheid maakt dat extra maatregelen noodzakelijk zijn om de veiligheid te waarborgen.
In zorginstellingen zijn er specifieke risicofactoren die de kans op brand en de complexiteit van evacuatie verhogen. Beperkte mobiliteit is een belangrijke factor: veel bewoners kunnen niet zelfstandig lopen of zijn zelfs bedlegerig, wat evacuatie sterk bemoeilijkt. Daarnaast spelen cognitieve beperkingen een grote rol – bewoners met dementie of een verstandelijke beperking hebben een verminderd reactievermogen bij brand en kunnen alarmsignalen niet altijd correct interpreteren.
Met 24-uurs bezetting van zorginstellingen betekent dat er altijd voldoende getraind personeel aanwezig moet zijn dat bekend is met evacuatieprocedures. Medische apparatuur zoals zuurstofapparatuur en elektrische hulpmiddelen verhogen de brandrisico’s aanzienlijk. Tot slot maakt de complexe gebouwstructuur met lange gangen, meerdere verdiepingen en verschillende afdelingen evacuatie bijzonder uitdagend.
Statistieken tonen aan dat er gemiddeld elke 8 dagen brand ontstaat in een verzorgings- of verpleeghuis in Nederland en omliggende landen. Adequate brandveiligheidsmaatregelen zijn daarom niet optioneel, maar levensreddend.
Sinds 1 januari 2024 vallen zorginstellingen onder het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl), dat het Bouwbesluit 2012 heeft vervangen. Dit nieuwe besluit brengt aanvullende eisen met zich mee. Per 1 juli 2024 zijn er verdere verscherpingen van kracht gegaan, specifiek gericht op brandveiligheid in gemeenschappelijke ruimtes en vluchtroutes.
Het Bbl stelt eisen aan zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Deze eisen omvatten brandcompartimentering – de verdeling van het gebouw in brandwerende compartimenten om verspreiding te beperken. Vluchtroutes moeten minimaal 85 cm breed zijn en volledig obstakelvrij blijven. Brandmeldinstallaties met verplichte detectie- en alarmeringssystemen zijn voorgeschreven, evenals blusmiddelen zoals brandblussers en in sommige gevallen sprinklers. Ook rookbeheersing speelt een belangrijke rol met systemen voor beperking van rookverspreiding of rookafvoer.
Zorginstellingen, al dan niet met woonfunctie, vallen onder een strengere categorie vanwege de verminderde zelfredzaamheid van bewoners. Dit betekent aanvullende verplichtingen bovenop de algemene Bbl-eisen. Een brandmeldinstallatie met gedeeltelijke of volledige bewaking volgens NEN 2535 is verplicht, met directe doormelding naar de zusterpost, een centraal meldpunt en/of de brandweer. Brandwerende deuren moeten zijn uitgerust met automatische sluiting.
Noodverlichting is vereist in alle vluchtroutes en gemeenschappelijke ruimtes, tenzij het woningen betreft. Een ontruimingsplan met alternatieve evacuatiemethoden zoals horizontale evacuatie of beschermde ruimtes is verplicht. Wat betreft personeel: training van personeel is essentieel, waarbij opgemerkt moet worden dat BHV-training niet direct voortvloeit uit het Bbl, maar uit het Arbobesluit en de Arbowet.
De verscherpte regelgeving die per juli 2024 van kracht is, verbiedt bepaalde zaken in gemeenschappelijke ruimtes en vluchtroutes. Scootmobielen, rollators en andere hulpmiddelen zijn niet toegestaan, tenzij brandveilig opgeborgen. Brandbare decoratie en kunstwerken zijn verboden vanwege het brandgevaar. Meubels en bankjes die vluchtwegen versmallen zijn niet toegestaan vanwege het obstakelverbod. Ook de opslag van brandbare materialen zoals papier en schoonmaakmiddelen in deze ruimtes is verboden.
In grote lijnen is de eigenaar verantwoordelijk voor het gebouw (bouwkundige en installatietechnische voorzieningen) en de gebruiker voor het gebruik (organisatorische maatregelen en dagelijks beheer). Bij overtreding kunnen beiden aansprakelijk worden gesteld.
Praktische brandveiligheidsmaatregelen voor zorginstellingen
Een brandveilige zorginstelling vraagt om een geïntegreerde aanpak waarbij bouwkundige, installatietechnische en organisatorische maatregelen samenkomen. Deze drie pijlers moeten op elkaar aansluiten en elkaar versterken voor optimale veiligheid. Hieronder worden de concrete stappen beschreven die u moet nemen.
Brandcompartimentering
Verdeel uw gebouw in brandcompartimenten om branduitbreiding te vertragen. Voor zorginstellingen geldt doorgaans een maximum van 1.000 / 2000 m² per compartiment.
Belangrijke aandachtspunten brandcompartimentering
| Aandachtspunten |
| Zorg voor brandwerende wanden en vloeren (minimaal 20 minuten brandwerend) |
| Installeer automatisch zelfsluitende brandwerende deuren |
| Brandwerend afwerken van alle doorvoeringen (kabels, leidingen, luchtkanalen) |
| Test regelmatig of zelfsluitendheid van de deuren en controleer of de brandwerende afdichtingen intact zijn |
Vluchtroutes
Vluchtroutes moeten te allen tijde vrij en toegankelijk zijn. Dit is een van de meest geschonden regels in zorginstellingen, waar rollators en scootmobielen vaak in gangen worden geparkeerd. Het is essentieel dat deze routes strikt worden gehandhaafd om in geval van brand een snelle evacuatie mogelijk te maken.
Vereisten voor vluchtroutes
| Vereisten |
| Minimaal 85 cm breed (inclusief eventuele obstakels) |
| Duidelijke bewegwijzering met verlichte vluchtroutepictogrammen (niet bij woonfuncties) |
| Noodverlichting die automatisch aangaat bij stroomuitval (niet bij woonfuncties) |
| Geen brandgevaarlijke materialen of decoraties |
| Nooduitgangen die gemakkelijk te openen zijn (paniekbeslag) |
Brandmeldinstallatie (BMI)
Een professionele brandmeldinstallatie volgens NEN 2535 is verplicht in zorginstellingen. De keuze voor gedeeltelijke of volledige bewaking hangt af van het type zorg, het type gebouw en de grootte van het gebouw. De uitgangspunten worden vastgelegd in een PvE. Een goed functionerende brandmeldinstallatie is de eerste verdedigingslinie tegen brand en kan in een vroeg stadium alarm slaan.
Essentiële kenmerken brandmeldinstallatie
| Kenmerken |
| Automatische rookdetectie in (alle) kamers, gangen en gemeenschappelijke ruimtes |
| Directe doormelding naar zusterpost, centrale meldkamer en brandweer |
| Handmelders op strategische locaties (bij uitgangen en brandslanghaspels) |
| Sirenes en visuele alarmsignalen voor slechthorenden / Stil alarmering bij niet-zelfredzame client. |
| Jaarlijkse controle en onderhoud door gecertificeerd bedrijf |
Sprinklerinstallatie
Hoewel niet altijd verplicht, biedt een sprinklerinstallatie extra bescherming en kan het grotere brandcompartimenten mogelijk maken. Sprinklers kunnen brand in een vroeg stadium blussen en geven personeel extra tijd voor evacuatie. Dit is vooral waardevol in situaties waar evacuatie complex en tijdrovend is.
Overweeg een sprinklerinstallatie bij hoge gebouwen (meer dan 4 verdiepingen), grote aantallen niet-zelfredzame bewoners of lange loopafstanden, complexe gebouwstructuren met lange vluchtafstanden, historische gebouwen waar aanvullende bescherming nodig is, of situaties waarin minder ontruimers of BHV-ers beschikbaar zijn. Let op: verlaging van het aantal ontruimers kan mogelijk zijn bij alle drie de hoofdcategorieën van brandveiligheidsmaatregelen (bouwkundig, installatietechnisch en organisatorisch), mits dit wordt onderbouwd in de ontruimingssberekening.
Blusmiddelen
Plaats voldoende brandblusapparaten op zichtbare en bereikbare locaties. Zorg voor verschillende types blusmiddelen afhankelijk van de specifieke risico’s in verschillende ruimtes. Een poederblusser is universeel inzetbaar en geschikt voor de meeste branden. Een schuimblusser is ideaal voor keukens en kantoorruimtes. Voor elektrische apparatuur en serverruimtes is een CO2-blusser het meest geschikt. Blusdekens zijn nuttig in keukens en bij kleine vuurhaarden.
Laat alle blusapparaten jaarlijks keuren door een gecertificeerd bedrijf en train personeel in het correct gebruik ervan.
Ontruimingsplan
Een ontruimingsplan is wettelijk verplicht en moet specifiek zijn toegespitst op de mogelijkheden en beperkingen van uw bewoners. Horizontale evacuatie – waarbij bewoners naar een veilig brandcompartiment worden gebracht in plaats van helemaal uit het gebouw – is vaak de meest realistische optie. Evacuatiestoelen en tilliften zijn essentieel voor niet-mobiele bewoners.
Vaste evacuatieteams met duidelijke rolverdeling zorgen voor efficiënte evacuatie. Actuele lijsten van bewoners die extra hulp nodig hebben, inclusief objectplannen en classificaties, moeten steeds up-to-date zijn. Verzamelplaatsen moeten geschikt zijn voor minder mobiele personen en goed bereikbaar.
BHV-organisatie en training
Richt een BHV-organisatie in op basis van een vastgesteld BHV-plan, waarin beleidsmatig is vastgelegd op welke wijze aan de wettelijke verplichtingen wordt voldaan. Zorg onder andere voor voldoende opgeleide ontruimers die specifiek zijn getraind voor ontruimen in zorgsituaties. Het aantal benodigde ontruimers wordt onder andere bepaald op basis van de gebouwkenmerken en de aanwezige personen.
Minimale training voor BHV-ers en ontruimers in de zorg
| Training onderdelen |
| Basisopleiding BHV (voor BHV-ers) |
| Training/instructie evacuatie van niet-zelfredzame personen (voor BHV-ers en ontruimers) |
| Training/instructie gebruik van evacuatiehulpmiddelen, zoals stoelen, tilliften, brancard (voor BHV-ers en ontruimers) |
| Begeleiding demente of angstige bewoners tijdens evacuatie |
| Herhalingstraining minimaal 1x per jaar |
Ontruimingsoefeningen
Organiseer regelmatig ontruimingsoefeningen, waarbij na verloop van tijd deze ook onaangekondigd kunnen zijn. Het doel van ontruimingsoefeningen is om aan te tonen dat binnen de vereiste ontruimingstijd kan worden geëvacueerd en om het personeel vertrouwd te maken met de procedures. Evalueer na elke oefening wat goed ging en wat verbeterd kan worden.
Evaluatiepunten bij ontruimingsoefeningen
| Aspect | Vraagstelling |
| Alarmeringstijd | hoe snel is de opvolgtijd door de aanwezen personen? |
| Evacuatietijd | Hoeveel tijd is benodigd om alle bewoners in veiligheid te brengen? |
| Communicatie | Zijn er voldoende communicatiemiddelen en werken deze naar behoren |
| Hulpmiddelen | zijn voldoende-, en zijn de juiste evacuatiemiddelen beschikbaar, functioneel en binnen handbereik? |
| Samenwerking | Verloopt de samenwerking tussen verschillende teams soepel? |
Specifieke aandachtspunten per type zorginstelling
In verpleeghuizen en verzorgingshuizen is bijzondere aandacht vereist voor bewoners met dementie, aangezien deze groep alarmsignalen vaak niet herkent en daardoor niet in staat is om adequaat te reageren. Zuurstofapparatuur vereist aanvullende brandpreventie met strikte regels voor geen open vuur, rookverbod en adequate ventilatie. In de nacht dienen er voldoende aangewezen personen beschikbaar te zijn om binnen de beschikbare tijd te kunnen ontruimen. Binnengangen en deuren dient gegarandeerd voldoende bewegingsvrijheid beschikbaar te blijven voor rolstoelen en bedden.
In ziekenhuizen vereisen kritische afdelingen zoals IC, OK en verpleegafdelingen extra brandcompartimentering en rookdichting. Medische gassen vragen om strikte scheiding tussen zuurstof en brandbare gassen. De noodstroomvoorziening moet brandveilig zijn geïnstalleerd. Evacuatie van bedlegerige patiënten vraagt om speciale evacuatiebedden die snel en veilig verplaatst kunnen worden. Ook zijn dan extra brandcompartimenten vereist.
Instellingen voor gehandicaptenzorg vereisen visuele en tactiele alarmsignalen voor dove of blinde bewoners. Extra training voor personeel in communicatie tijdens noodsituaties is essentieel. Persoonlijke evacuatieplannen voor bewoners met specifieke beperkingen moeten worden opgesteld en regelmatig geüpdatet. In kleinschalige woonvormen moet brandveiligheid ook in woningen gewaarborgd zijn, ondanks de woonfunctie.
Kosten brandveiligheid zorginstellingen
De investeringen in brandveiligheid variëren sterk afhankelijk van de grootte van uw instelling, de bestaande voorzieningen en de mate waarin aanpassingen nodig zijn. Wij kunnen u ondersteunen in een maatwerkadvies waarin Total Cost of Ownership (TCO) en eventueel uw persoonlijk aanvullende wensen centraal staan. De hiervoor benodigde kosten kunnen wij indien gewenst voor u uitzetten in begrotingen. Een belangrijke tip: sluit onderhoudscontracten af voor voorspelbare kosten en voorkom dat keuringen worden vergeten.
Praktische checklist brandveiligheid zorg
Gebruik deze checklist om te controleren of uw zorginstelling voldoet aan alle brandveiligheidseisen. De checklist is onderverdeeld in vier hoofdcategorieën: bouwkundig, installatietechnisch, organisatorisch en onderhoud.
| Nr | Eis |
| 1 | Gebouw is verdeeld in brandcompartimenten (max. 1.000 m² / 2.000 m², per bedgebied en afgestemd op de ontruiming) |
| 2 | Bouwkundige aanpassingen om te voldoen aan Art. 6.20 Bbl, zoals o.a. extra brand- en of rookscheidingen. |
| 3 | Alle deuren waar een zelfsluitendheid eis geldt werken naar behoren. |
| 4 | Doorvoeringen (kabels, leidingen en luchtkanalen) zijn brand- en rookwerend afgedicht |
| 5 | Vluchtroutes zijn minimaal 85 cm breed en obstakelvrij |
| 6 | Nooduitgangen zijn duidelijk gemarkeerd en toegankelijk |
| Nr | Eis |
| 1 | Brandmeldinstallatie (BMI) is aanwezig en voldoet aan NEN 2535:1996 of nieuwer en wordt, inclusief sturingen, onderhouden |
| 2 | Automatische doormelding naar zusterpost en brandweer werkt |
| 3 | Noodverlichting is aanwezig in alle vluchtroutes (muv woonfuncties) |
| 4 | Voldoende brandblusapparaten op strategische locaties (muv woonfuncties) |
| 5 | Gelijkwaardige brandblusinstallaties functioneren en zijn gecertificeerd |
| Nr | Eis |
| 1 | Jaarlijkse keuring BMI door gecertificeerd bedrijf |
| 2 | Jaarlijkse keuring noodverlichting |
| 3 | Jaarlijkse controle brandblusapparaten |
| 4 | Periodieke controles van brandwerende deuren en brandwerende afdichtingen uitvoeren om de continuïteit en effectiviteit van de brandveiligheid te waarborgen. |
Waarom kiezen voor professioneel brandadvies?
Brandveiligheid in zorginstellingen is complex en vraagt om specialistische kennis. Een professioneel brandadviesbureau helpt u om te voldoen aan alle wettelijke verplichtingen zoals het Bbl, NEN-normen en lokale verordeningen. Door slimme, gelijkwaardige oplossingen kunnen onnodig hoge kosten worden voorkomen. Het brandadviesbureau kan ondersteunen in het indienen van een gebruiksmelding of in de begeleiding naar het verkrijgen van een omgevingsvergunning.
Een optimale balans tussen veiligheid, gebruiksgemak en budget wordt gevonden, waarbij ook wordt geanticipeerd op toekomstige regelgeving en aanpassingen. Een onafhankelijk brandadviesbureau onderhoudt geen (vaste) relatie met installateurs of leveranciers, waardoor het objectief advies kan geven over de meest geschikte oplossingen voor uw specifieke situatie. Dit voorkomt verkeerde investeringen en zorgt voor een integraal brandveiligheidsconcept waarin alle maatregelen op elkaar aansluiten.
Conclusie: Investeer in veiligheid, investeer in levens
Brandveiligheid in de zorg is geen kostenpost, maar een investering in de veiligheid en het welzijn van uw bewoners en personeel. Met de juiste maatregelen, regelmatige controles en goed getraind personeel creëert u een omgeving waarin iedereen zich veilig kan voelen.
De brandveiligheidseisen worden steeds strenger, en dat is terecht. De kwetsbaarheid van bewoners in zorginstellingen vraagt om de hoogste standaard van bescherming. Door proactief te werk te gaan en te investeren in professioneel advies, voorkomt u niet alleen boetes en aansprakelijkheid, maar zorgt u vooral voor een leefomgeving waar veiligheid voorop staat.
Heeft u vragen over brandveiligheid in uw zorginstelling?
Munnik Brandadvies heeft meer dan 25 jaar ervaring in het adviseren van zorginstellingen op het gebied van brandveiligheid. Van risicoanalyses tot omgevingsvergunningen, van ontruimingsberekeningen tot BHV-plannen – wij denken met u mee en zorgen voor een compleet en werkbaar brandveiligheidsconcept. Neem vrijblijvend contact op voor een eerste adviesgesprek.